آبیاری قطره ای
آبیاری قطره ای چیست؟
آبیاری قطره‌ای نوعی آبیاری موضعی است که آب را با فشار کم از طریق قطره چکان به ریشه گیاهان می‌رساند. این روش موجب صرفه‌جویی در آب و افزایش بازدهی آبیاری می‌شود و با کاهش مساحت خیس شده، میزان تبخیر آب را نیز کاهش می‌دهد. سیستم آبیاری قطره‌ای از شبکه لوله‌ها و خروجی نوار تیپ یا قطره چکان‌ها تشکیل شده و می‌تواند کاراتر از روش‌های دیگر مانند آبیاری سطحی و بارانی باشد. قطره چکان تنظیمی از تجهیزات پرکاربرد در این سیستم است.
تعریف آبیاری قطره ای
آبیاری قطره ای به معنای رساندن تدریجی آب و مواد غذایی به گیاه است تا رطوبت و مواد لازم در خاک موجود باشد. قطره چکان ها نقش مهمی دارند و عدم محافظت از آنها می تواند راندمان سیستم را کاهش دهد و به گیاهان آسیب برساند. هفت دستورالعمل برای نگهداری از قطره چکان ها ارائه شده است.
قطره چکان ها
کاهش منابع آبی و کمبود آب باعث محبوبیت آبیاری قطره‌ای شد. این سیستم علاوه بر صرفه‌جویی در آب، هزینه‌ها را کاهش داده و کار با آن راحت‌تر است. با این حال، در برخی مناطق ممکن است محدودیت‌هایی برای اجرای آن وجود داشته باشد. قطره چکان یکی از اجزای اصلی این سیستم است که باید به درستی انتخاب شود.
آبیاری با قطره چکان
قطره چکان (Dripper) وسیله‌ای از پلاستیک با کیفیت است که بر روی لوله‌های پلی اتیلن نصب می‌شود. آب با فشار ۱ تا ۲ بار وارد قطره چکان شده و با دبی ۱ تا ۲۴ لیتر در ساعت خارج می‌شود. قطره چکان‌ها به دو نوع روزنه‌ای و طولانی مسیر تقسیم می‌شوند. نوع جدیدی به نام قطره چکان دبی یکنواخت (PC) وجود دارد که با استفاده از یک صفحه سیلیکونی، دبی آب را ثابت نگه می‌دارد. این قطره چکان‌ها در فشار مشخصی دبی یکنواختی را به گیاه می‌رسانند و می‌توانند افت فشار ناشی از طول لوله‌ها را جبران کنند. در مقابل، قطره چکان‌های تنظیمی دبی ثابتی ندارند و در پروژه‌های وسیع آبیاری یکنواختی خوبی نخواهند داشت.
در انتخاب قطره چکان‌ها باید به چه مواردی دقت کنیم
انتخاب قطره چکان مناسب در طراحی سیستم آبیاری قطره‌ای بسیار حساس است و معمولاً بر اساس نیاز آبی، نوع خاک و آب و هوا انجام می‌شود. در انتخاب قطره چکان باید به مواردی مانند دامنه دبی، رابطه دبی-فشار، توان معادله دبی-فشار، فشار کارکرد، حساسیت به گرفتگی، درصد سطح خیس شده، تغییرات مجاز فشار، سیستم تصفیه آب و هزینه توجه کرد.
تجهیزات سیستم آبیاری قطره ای
برای عملکرد بهینه سیستم آبیاری قطره‌ای، استفاده از تجهیزات باکیفیت ضروری است. این سیستم شامل لوله‌ها، قطره‌چکان‌ها، پمپ‌ها و فیلترهاست که در توزیع یکنواخت آب نقش دارند. آشنایی با نحوه آبیاری و انتخاب تجهیزات مناسب، بهره‌وری را افزایش و از مشکلات جلوگیری می‌کند. شناخت تجهیزات شامل پمپ، فیلتر، تانک کود، سیستم بک واش، شیر کنترل فشار، لوله‌های اصلی و جانبی و قطره‌چکان‌هاست.
اجزاء آبیاری قطره ای شامل قطعات زیر است :
اجزاء سیستم آبیاری قطره‌ای شامل پمپ، فیلتراسیون، تانک کود، سیستم بک واش، شیر کنترل فشار، لوله‌های اصلی و فرعی و قطره‌چکان‌ها می‌باشد.
وسایل جانبی شامل شیر یکطرفه، دستگاه‌های تزریق کننده کود و سم، جدا کننده‌های شن، صافی‌های شنی یا توری، دستگاه‌های کلر زنی و تجهیزات اندازه‌گیری آب و فشار است.
در خرید قطره چکان باید به چه نکاتی توجه کرد؟
در انتخاب قطره چکان به سه نکته مهم توجه کنید:
۱) فشار سیستم آبیاری که بر نوع قطره چکان تأثیر دارد
۲) نوع آب مورد استفاده که نیاز به قابلیت تمیز کردن درپوش دارد
۳) شیب زمین که باید در انتخاب لحاظ شود.
انواع قطره چکان ها
قطره چکان ساده: لوله‌ای با روزنه‌های ریز که آب از آنها خارج می‌شود.
قطره چکان دکمه‌ای: دارای دهانه‌ای کوچک که در لوله‌های آبرسانی قرار می‌گیرد و آب را به سطح خاک می‌رساند. مزایای آن شامل قیمت پایین و نصب آسان است.
قطره چکان صفحه‌ای: از چند صفحه تشکیل شده که آب را از سوراخ انتهایی به صورت قطره خارج می‌کند.
قطره چکان با مجرای طولانی: آب از دهانه ورودی وارد شده و پس از طی مسیر مارپیچ خارج می‌شود. این نوع ممکن است دچار گرفتگی شود و قابل تعمیر نیست.
قطره چکان چند دهانه‌ای: برای آبیاری درختان با فشار زیاد و چند خروجی آب را منتقل می‌کند. تعداد خروجی‌ها بین ۱ تا ۵ متغیر است.
آبیاری قطره ای چه مزایایی دارد ؟
مزایای آبیاری قطره‌ای شامل بهینه‌سازی مصرف آب، کاهش هزینه‌های کشاورزی، رشد یکنواخت و بهبود کیفیت محصول است. این سیستم با انتقال دقیق رطوبت به ریشه گیاه، اتلاف کود و مواد مغذی را کاهش می‌دهد و در زمین‌های شیبدار و با اشکال نامنظم قابل اجراست. همچنین، از آب‌های بازیافتی می‌توان استفاده کرد و نیاز به تراز بودن مزرعه ندارد. رطوبت در ناحیه ریشه‌ها تأمین می‌شود و نوع خاک تأثیر کمتری بر زمان‌های آبیاری دارد. فرسایش خاک و رشد علف هرز کاهش می‌یابد و توزیع آب در نازل‌ها یکنواخت و قابل کنترل است. هزینه نیروی انسانی کمتر و میزان آبدهی قابل تنظیم است. با استفاده از این سیستم، اتلاف کود به حداقل می‌رسد و احتمال بیماری گیاهان کاهش می‌یابد. همچنین، مصرف انرژی به دلیل نیاز به فشار پایین کمتر است.
معایب آبیاری قطره ای
روش آبیاری قطره‌ای با وجود مزایای خود، محدودیت‌ها و معایبی دارد. هزینه‌های اولیه بالا و نیاز به نگهداری مداوم از چالش‌های این سیستم هستند. معایب شامل هزینه اولیه بیشتر نسبت به سایر روش‌ها، احتمال گرفتگی لوله‌ها در صورت عدم استفاده از سیستم فیلتراسیون، عدم اطلاع از صحت آبیاری در سیستم‌های زیرسطحی و عدم سازگاری با کودها و مواد شیمیایی نیازمند آبیاری بارانی است.
گرفتگی ها و رسوبات در روش قطره ای
در ایران به دلیل نمک آب و استفاده از کودهای نامرغوب، لوله‌ها و قطره‌چکان‌ها دچار گرفتگی می‌شوند. برای رفع این مشکل، شستشوی سیستم با اسیدهایی مانند هیدروکلریک، سولفوریک و فسفریک انجام می‌شود. همچنین، سالی یک بار می‌توان با آب رودخانه یا چاه به روش سنتی زمین‌ها را آبیاری کرد تا نمک‌ها شسته شوند.
اسید شویی در آبیاری قطره ای
اسید در سیستم‌های آبیاری برای شستشوی رسوبات لوله‌ها و قطره‌چکان‌ها ناشی از مواد شیمیایی آب آبیاری و کودهای محلول نامرغوب کاربرد دارد. لوازم تزریق اسید مشابه لوازم تزریق کود است. اسیدهای مناسب شامل هیدروکلریک، سولفوریک و فسفریک هستند.
سیستم آبیاری در چه زمین هایی قابل اجراست ؟
سیستم آبیاری قطره ای در زمین های شیب دار نیز قابل اجراست و شیب زمین تاثیری بر عملکرد آن ندارد. تنها نصب آن کمی دشوارتر است و باید نقشه نازل ها در دست باشد تا در صورت عیب یابی، نازل معیوب به راحتی پیدا و تعمیر شود.